«Шығыс Қазақстанның әдеби және лингвистикалық туризмінің аймақтық интеграциясы: топонимдердің этимологиясы мен мекендік аңыздарды цифрландыру».

АҢДАТПА

Шығыс Қазақстанның әдеби және лингвистикалық туризмі – өңірдің әдеби мұрасын, тілдік танымдық бірліктерін, жер-су атауларын туристік бағытқа біріктірудің үлкен саласы. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Әділетті Қазақстан: заң мен тәртіп, экономикалық өсім, қоғамдық оптимизм» [1] атты Қазақстан халқына Жолдауында: «Катонқарағай, Зайсан, Кендірлі өңірлерінің де туристік әлеуетін дұрыс пайдалану қажет», — деп өңірдің туризмін арттыру туралы нақты міндеттер жүктеді. Осыған сәйкес Шығыс Қазақстанның топонимдерінің этимологиясы мен мекендік аңыздарын цифрландыру негізінде аймақтың әдеби және лингвистикалық туризм бағыттарын зерттеу жобаның негізгі мақсаты болып саналады. 

Шығыс Қазақстанның әдеби мұрасы мен топонимдерін цифрландыру арқылы туристік бағыттарын дамыту мәселелері арнайы қарастырылмаған. Сондықтан аймақтың әдеби және лингвистикалық бағытын туризмді арттырудың бір саласы ретінде енгізуге ерекше назар аударылады.  

«Әдеби туризм» — әдеби шығармаларда сипатталған жерлерге барумен, сондай-ақ осы шығармалардың авторларының шығармашылығымен танысатын мәдени туризмнің бір түрі. Бүкіләлемдік әдеби шығармашылықпен байланысты жерлерге баруды мақсат ететін туризмнің бір түрі» [2]. Туризмнің бұл түрі әлемнің түкпір-түкпірінен көптеген адамдарды өзіне тартады. Бұл әдеби туризм бойынша туристерді киелі жерлермен, сол өңірдің мәдени мұраларымен, тарихи ескерткіштерімен, ақын-жазушылар өмірімен, шығармашылығымен таныстыру арқылы жүзеге асады. Қаламгерлер шығармаларындағы киелі жерлерге қатысты аңыздар мен аймақтық әдебиеттегі көрікті өлкенің табиғатын бейнелеу шеберлігіне зерттеулер жүргізіледі.

Әдеби және лингвистикалық туризм қазақстандық туризмнің дамуына өз үлесін қосады. «Бүгінгі турист пен туристік топқa, сaяхaтшы мен сaяхaтшылaрғa жергілікті жердің жер-су aтaулaры құнды деректер болып тaбылaды. Себебі, тaбиғaт құбылыстaрын, жер бедерлерінің ерекшеліктерін, елдің шaруaшылық тыныс-тіршілігінің бейне көрінісі мен қоғaм өміріндегі тaрихи, әлеуметтік-экономикaлық және сaяси өзгерістердің жaй-жaпсaрлaрын aнықтaп aйқын көрсететін жер-су aтaулaры» [3]. Бұл линвистикалық туризм бойынша  географиялық нысандардың атына этимологиялық талдаулар жасау, тарихи-мәдени орындардың қысқаша тарихын сипаттау, туристік бағыттарға қатысты жер-су аттарын цифрландыру арқылы қол жеткізіледі.

Зерттеу жүргізу барысында әдеби және лингвистикалық, ономастикалық, топонимикалық, елтанымдық, фольклорлық ғылыми-практикалық деректерді іссапарлар мен әдеби-мәдени экспедициялар ұйымдастыру барысында, әлеуметтік сұрау нәтижесінде жинақтау, пікіpлеpді қоpыту, қaжетті мәліметтеpді capaлaу, картотека қалыптастыру, салыстырмалы-тарихи, сипаттама, этимологиялық талдау, хронологиялық, сұрыптау, іріктеу, әдеби-теориялық және мәтіндік талдау, аударма, т.б. әдіс-тәсілдер қолданылады.

Жобаның нақты нәтижесінде Шығыс Қазақстанның әдеби және лингвистикалық туризмі, топонимикасы мен аңыз әңгімелеріне байланысты Web of Science базасының Social Science Citation Index, Science Citation Index, Arts and Humanities Citation Index-те индекстелетін  және (немесе) Scopus базасында CiteScore бойынша 35-тен (отыз бес) кем емес процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымда кемінде 3 (үш) мақала жарияланады;

—  ҒЖБССҚК ұсынған рецензияланатын шетелдік немесе отандық басылымда кемінде 6 (алты) мақала, халықаралық, республикалық, өңірлік ғылыми-тәжірибелік конференция жинақтарында 5 (бес) мақала жарық көреді.

— Ғылыми-тәжірибелік конференцияларда жоба бойынша баяндамалар жасалып, Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университетінің ресми сайтында жоба тақырыбына арналған жеке парақша ашылады. Таныстырылымдар, дөңгелек үстелдер, семинарлар, конференциялар мен форумдар ауқымды түрде өткізіледі. Сондай-ақ бұқаралық ақпарат құралдары мен білім беру мекемелері, мәдениет пен туризмге қатысты ұйымдар да тартылады.

— Табиғаты көпшілікті қызықтыратын Шығыс Қазақстан облысына туристерді көптеп тарту үшін қажетті жолсілтеме жасалады.  Онда негізгі туристік бағыттар (маршруттар), этномәдени, демалыс нүктелері және бағыт бойында кездесетін топонимдердің түсіндірме сөздігі қамтылады.

— Жолсілтеме үш тілде (қазақ, орыс, ағылшын)  жазылып, туристік жерлердің фотоальбомы жасалады. Сонымен бірге әр елді мекеннің, табиғи нысанның, мәдени орынның аудан, облыс орталықтарынан қанша қашықтықта орналасқаны және елді мекендерде қанша халық тұратыны туралы статистикалық мәліметтер қоса беріледі. Жолсілтеме автокөлікпен, атпен, велосипедпен немесе жаяу жүретін туристерге таптырмас анықтамалық бола алады.

— Шығыс Қазақстанның тұңғыш топонимикалық туристік изоглостық картасы сызылып, ГАЖ (географиялық ақпараттық жүйелер) картасының цифрлық нұсқасы жасалады (кемінде 10 б.т.);

— «Шығыс Қазақстанның туристік-топонимикалық цифрлы сөздігі» құрастырылады (кемінде 10 б.т.);

— «Шығыс Қазақстанның топонимдік аңыздары» атты цифрлы хрестоматия жарық көреді (кемінде 10 б.т.);

— «Шығыс Қазақстанның әдеби және лингвистикалық туризмі» атты монография жарияланады (кемінде 10 б.т.);

— Жоба тақырыбы аясында 1 докторлық диссертация қорғалады.

Барлық жарияланған материалдарда, соның ішінде отандық және шетелдік журналдарда, халықаралық конференциялар материалдарында, оқулықтар мен монографияларда жобаның атауы мен тіркеу сәйкестендіру нөмірі, сондай-ақ гранттық қаржыландыру көзі көрсетіледі.

Күтілетін нәтижелер

Ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық жобаларды іске асыру қорытындылары бойынша жобаны іске асырудың бүкіл кезеңінде ең кемінде мынадай нәтижелер алынады:

— Туризмді дамытуда болашағы бар Шығыс Қазақстан облысына туристерді көптеп тарту үшін жоба жұмысының нәтижелері жарнама бола алады.

— Шығыс Қазақстанның әдеби және лингвистикалық туризмі,  топонимдері мен аңыз әңгімелері, аймақтық әдебиеттегі табиғат пен адам концепциясы теориялық-методологиялық тұрғыдан зерттеліп, әлемдік тәжірибемен салыстырылады.

— Әлемдік тәжірибедегі жер-су аттарының этимологиялық сөздігін жасауды салыстыра отырып, оны шешудің тиімді жолдары анықталып, сипаттамасы жасалады.

— Туристік мекендер мен киелі жерлердің әдеби-лингвистикасына, топонимикасы мен аңыз әңгімелеріне, сондай-ақ аймақтық әдебиетке қатысты деректер жинақталады.

— Жоба тақырыбы бойынша Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университетінің ресми сайтында арнайы вебпарақша жұмыс істейді. Жобаға қатысты жарық көрген отандық және шетелдік басылымдардағы мақалалар вебпарақшаға жүктеледі.

— Жоба мүшелерінің ғылыми әлеуетін дамыту мақсатында шетелдік тағылымдамалар мен біліктілікті арттыру курстары  жоспарланады. 

— Шығыс Қазақстанның әдеби және лингвистикалық туризміне, топонимикасы мен аңыз әңгімелеріне, аймақтық әдебиеттегі табиғат көрінісін суреттеу шеберлігіне қатысты әдебиеттану және тілдік талдаулар негізіндегі ғылыми-әдістемелік мақалалар немесе шолулар Web of Science базасының Social Science Citation Index, Science Citation Index Expanded, Arts and Humanities Citation Index-те индекстелетін  және (немесе) Scopus базасында CiteScore бойынша 35-тен (отыз бес) кем емес процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымда кемінде 3 (үш) мақала жарияланады;

—  ҒЖБССҚК ұсынған рецензияланатын шетелдік немесе отандық басылымда кемінде 6 (алты) мақала, халықаралық, республикалық, өңірлік ғылыми-тәжірибелік конференция жинақтарында 5 (бес) мақала жарық көреді. Бұқаралық ақпарат құралдарында ақпараттық насихаттау жұмыстары жүргізіледі.

— «Шығыс Қазақстанның әдеби және лингвистикалық туризмі: бүгіні мен болашағы» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция өткізіледі.

— Шығыс Қазақстанның тұңғыш топонимикалық туристік изоглостық картасы сызылып, ГАЖ (географиялық ақпараттық жүйелер) картасының цифрлық нұсқасы жасалады.

— Туристерге арналған үш тілде (қазақ, орыс, ағылшын) жолсілтеме құрастырылады (кемінде 10 б.т.).

— ШҚО туристік жерлерінің фотоальбомы жасалады.

Жоба зерттеулерінің нәтижесінде нақты өнім ретінде:

— «Шығыс Қазақстанның туристік-топонимикалық цифрлы сөздігі» (кемінде 10 б.т.) құрастырылады.

— «Шығыс Қазақстанның топонимдік аңыздары» атты цифрлы хрестоматия (кемінде 10 б.т.) жарық көреді.

— «Шығыс Қазақстанның әдеби және лингвистикалық туризмі» атты монография (кемінде 10 б.т.) жарияланады.

— Жоба тақырыбы аясында 1 докторлық диссертация қорғалады.